„Gefandi upplifun bæði fyrir námsmenn og vinnuveitendur“– Ungt fólk með fötlun á Íslandi hlýtur fagbréf atvinnulífsins í fyrsta sinn

Um mitt ár 2024 kom út á Íslandi skýrsla með tillögum um hvernig væri hægt að auðvelda fólki með fötlun aðgengi að námi og starfi. Við erum öll ólík, og öll eins, er fyrirsögn skýrslunnar. Í henni eru róttækar tillögur til að bæta kjör þessa hóps. Fyrstu niðurstöður liggja nú þegar fyrir. Í fyrsta skipti í Íslandssögunni hefur ungt fólk með fötlun fengið vottun um að hafa lokið námi á framhaldsskólastigi sem felst í fagbréfi atvinnulífsins. Það er stórt skref fyrir þennan hóp.Um 70 nemendur útskrifuðust um áramótin, eftir að hafa lagt að baki 70 kennslustundir og 110 stundir á vinnumarkaði. Sum hafa þegar fengið fasta vinnu. Næsta skref er að ná til þeirra sem eru eldri og hafa verið lengi á biðlista eftir vinnu.

Þrjár konur hafa borðið hitann og þungann af þróun námskrár fyrir ungt með fötlun á aldrinum 20-25 ára um allt land. Það eru þær Sara Dögg Svanhildardóttir, hjá Vinnumálastofnun, Helga Gísladóttir hjá Fjölmennt og Hildur Betty Kristjánsdóttir hjá Fræðslumiðstöð atvinnulífsins. Þær  hafa unnið náið saman undir miklu álagi og líta nú með stolti yfir frumárangur verkefnisins.

Á Íslandi eru um 300 ungmenni með fötlun sem þarfnast starfs með stuðningi. Árlega útskrifast um 90 ungmenni á aldrinum 20-25 ára úr framhaldsskólum sem falla í þennan flokk.  Tilgangurinn var að ná til þeirra. 74 af 90 tóku þátt í verkefninu. Af þeim luku 65 náminu. Konurnar þrjár telja þetta afar góðan árangur.

Blanda af námi og starfi

– Námskráin er samsett, blanda af námi og vinnu. Vinnumálastofnun sá um að finna jafn marga vinnustaði og nemendur voru. Það tók tíma, en tókst. Okkur hafa borist góðar fréttir frá vinnuveitendum um að þetta hafi verið árangursríkt bæði fyrir unga fólkið og vinnustaðina. Gefandi reynsla fyrir báða aðila, segir Sara Dögg hjá Vinnumálastofnun.

Hún bætir við að svo virðist sem atvinnurekendur hafi uppgötvað gildi þess að taka þátt í verkefninu sem er mikilvægt til framtíðar.

Námið tók yfir 3 mánuði, skiptist í nám og vinnu. Vinnustaðirnir sem urðu fyrir valinu voru af sex ólíkum toga: Leikskólar, endurvinnslustöðvar, umönnunarstofnanir, verslanir, húsasmíðar og lagerþjónusta. Þökk sé langri reynslu okkar hjá Vinnumálastofnun tókst okkur að finna samstarfsaðila á framangreindum sviðum. Nemendur fengu að velja sjálfir hvaða vinnustaður hentaði þeim best.

-Okkur til mikillar ánægju gátum við fengið mörg störf sem ungt fólk með fötlun hefur aldrei áður haft tækifæri til að sinna. Þessir vinnustaðir eru bæði í stærri bæjum og minni á landsbyggðinni, segir Sara Dögg.

Þegar næsti hópur hefur nám árið 2025 verða atvinnutilboðin fjölbreyttari. Fræðslumiðstöð atvinnulífsins verður falið að undirbúa ráðningu og vera í samstarfi við þjálfaða stuðningsaðila í 110 klst. Fjölmennt sá um 70 stunda nám í skóla. Þátttakendur gátu stundað nám í heimabyggð í 6 nemendahópum. Í sumum tilfellum voru þeir í fjarnámi í gegnum Teams. Símenntunarmiðstöðvar í heimabyggð sáu um sjálfa kennsluna. Kennararnir fengu ítarlega þjálfun fyrirfram. Þetta á einnig við um alla sem báru ábyrgð á leiðsögninni á vinnustað.

Samtals 23 kennslupakkar

Helga hjá Fjölmennt, símenntunar- og þekkingarmiðstöð, segir að alls hafi verið útbúnir 23 mismunandi kennslupakkar. Þeir fjalla meðal annars um persónulegan styrk, samskipti, þýðingu þess að hafa vinnu og njóta mannréttinda. Þátttakendur voru í kennslustofunni tvisvar í viku í þrjá tíma í senn.

-Rauði þráðurinn var að kenna þeim hvað það þýðir að hafa vinnu og hvers það krefst af þeim, segir Helga.

Hún viðurkennir að það hafi verið mikið álag á starfsfólk miðstöðvarinnar að útbúa mismunandi kennslupakka á stuttum tíma. En í ljós kom að kennararnir kunnu afar vel að meta efnið og það auðveldaði þeim starfið í kennslustofunni. Hún bendir einnig á að getan sé mismunandi meðal nemenda. Flestir hafi ekki meiriháttar starfshömlun, þó sumir þeirra hafi ekki getað “lesið sér til gagns”.

-Skilyrði fyrir þátttöku var að búa yfir grunnleikni til að gegna starfi. Þau sem skorti þessa hæfni gáfust nokkuð fljótt upp. Námið var „ráðherraverkefni“ styrkt af ríkinu en mun verða varanlegt framboð í framtíðinni. Á nýju ári hefjast námskeið á fimm mismunandi stöðum. Á nokkrum litlum stöðum úti á landi tókst að fá alla með sem hafa þörf fyrir þjónustuna. Því verður gert hlé á þeim stöðum þar til nýr hópur þarf á tilboðinu að halda, segir Helga.

Bæði fagbréf og tengslanet

Hildur Betty hjá Fræðslumiðstöð atvinnulífsins bendir á að verkefnið snúist ekki bara um að fá vinnu.

– Í þessu felst jafnframt tækifæri fyrir einstaklinginn til að mynda félagslegt net sem marga skortir. Á Akureyri hafa þátttakendur til dæmis hist í sundi. Áður þekktust þau ekki. Nú hafa þau tengslanet í sínum heimabæ.

Hildur Betty segir einnig ekki hefði tekist að koma verkefninu á laggirnar nema fyrir samstarf þeirra þriggja aðila sem að því standa.

– Við höfum reyndar ekki enn skilið hversu stórt skref við höfum tekið. Það er frábært að útskrifa ungt fólk með starfsréttindi, segir hún.

Helga segir að þetta tilboð um fræðslu og þjálfun fyrir markhópinn sé það fyrsta sem ljúki með einhverju eins áþreifanlegu og starfsréttindum í takt við það sem er á öðrum sviðum atvinnulífsins.

Hildur Betty segir að þátttakendur fái fagbréf atvinnulífsins að loknum þremur mánuðum.  

– Við verðum að gera okkur grein fyrir að ekki allir ná starfsréttindum við lokin. Það væri bjarnargreiði að veita einhverjum fagbréf  sem uppfyllir ekki kröfurnar. Þeir sem standast ekki fá hins vegar skriflega staðfestingu á því að þeir hafi lokið náminu.

Helga leggur áherslu á mikilvægi þessa og segir að þótt þau fái ekki fagbréfið þá séu þau að minnsta kosti að stíga fyrsta skrefið úr vítahring. Það ætti að vera hvatning til að halda áfram.

Mörg fengu fasta vinnu

En hvað verður nú um unga fólkið sem tók þátt í verkefninu? Tilgangurinn var að styðja við bakið á þátttakendum og undirbúa þá undir næstu skref í atvinnulífinu.

– Við vitum að allmargir vinnuveitendur hafa ákveðið að ráða þá. Það er mjög ánægjulegt og staðfesting á að þetta hefur tekist vel. Það er besti árangur sem við gætum óskað okkur. Það var tilgangurinn með þessu öllu saman. Við þyrftum að búa til fleiri staði þarna úti en einnig að halda þeim sem voru þar fyrir, segir Sara Dögg og bætir við:

-Við fréttum af unglingi á litlum stað á Norðurlandi sem hafði verið atvinnulaus í nokkur ár. Það var ekkert sem bauðst. Allt í einu opnaðist atvinnutækifæri á heimaslóðum í gegnum þetta nám.

Aðlögunin auðveld

Konurnar þrjár segjast hafa fengið mikil viðbrögð um hversu auðvelt það var fyrir vinnustaðina að aðlagast unga fólkinu og það sama á við um hæfni þeirra til að aðlagast nýjum kröfum sem vinnuafl.

Hildur Betty segir:

Þetta eru dæmi staðhæfingar sem fram komu við formlega útskrift úr verkefninu fyrir ungt fólk með fötlun á Íslandi.

-Það besta er að við fengum alla til að trúa á verkefnið og taka þátt. Það gleður mig mjög að heyra sögurnar frá unga fólkinu og hversu mikilvægt það var að þeim opnuðust dyr að nýjum kafla í lífinu.

Sara Dögg segir að það sem sé efst á listanum hjá henni sé að sjá hvernig samstarfið gengur á milli allra eininga. Þetta er ný reynsla.

-Við þurfum ekki að berja á dyr hjá háskólunum. Þar er ekki eina lausnin. Til eru margar aðrar leiðir. Nýleg norræn skýrsla sýnir að þessi aðferð sem við notuðum virkar best, segir hún.

Helga bætir við að hún líti á þetta sem stórt og mikilvægt skref í framfaraátt í atvinnulífinu. Byltingarkennt skref. Hún segir að fræðsluefnið sem starfsfólk hjá miðstöðinni hennar útbjó byggi á sama grunni og efni og fyrir aðra markhópa. Stóra framfaraskrefið er fagbréfið sem ungt fólk getur notað til að taka næsta skref. Sönnun um færni þeirra sem getur opnað ný atvinnutækifæri.

Eftir á að hyggja telur Hildur Betty að það eigi að huga að því hversu marga tíma nemendur eigi að hafa í hverri viku og hvort dreifa eigi náminu á lengri tíma. En lykillinn að þessu öllu saman er að mæta og vera virkur. Nú verður verkefnið metið og endurskoðað.

– Við erum reiðubúin til að hrinda verkefninu aftur af stað á nýju ári 2025 til hagsbóta fyrir næstu hópa ungs fólks, segir hún.

Það var stór stund fyrir þátttakendur í náminu að útskrifast með fagskírteini, mikilvæg staðfesting á þjálfun og færni þeirra. Alls luku um 70 nemendur náminu og útskrifuðust frá 11 mismunandi stöðum á Íslandi. Í Símey, miðstöð endurmenntunar, voru sex einstaklingar útskrifaðir um áramót.